آداب و رسوم قزوین - sedayeqazvin.ir

شب یلدا (چله)

      مردم استان قزوین نیز همچون دیگر هموطنان ایرانی، این آیین کهن را با رفتن بـه خانـه بزرگ ترها مـی گذرانند. درباره ادبیات بومی روسوم بومی قزوین بـه عقیده بزرگ ترها صرف مـیوه های مختلف خشک و تر و مـیوه های سرخ فام کـه به «شب چره» معروف است، همراه با خوراکی های دیگر شگون داشته و زمستان پر برکتی را نوید مـی دهد. درباره ادبیات بومی روسوم بومی قزوین درون بعضی مواقع کـه مادربزرگ ها درون آوردن تنقلات تاخیر مـی کنند، کوچک ترها شعر «هرکه نیـارد شب چره- انبارش موش بچره» سر مـی دهند، کـه مادربزرگ درون آوردن «شب چره» تعجیل مـی کند. درون این شب اغلب مردم قزوین با خوردن سبزی پلو با ماهی دودی و سپس هندوانـه، انار، انواع تنقلات از جمله کشمش، گردو، تخمـه، آجیل مشکل گشا و انجیرخشک، شب نشینی خود را بـه اولین صبح زمستانی گره مـی زنند. بـه عقیده مادربزرگ های قزوینی اگر درون این شب ننـه سرما گریـه کند باران مـی بارد، اگر پنبه های لحاف بیرون بریزد برف مـی آید و اگر گردنبند مرواریدش پاره شود تگرگ مـی آید. یکی دیگر از آداب و رسوم «شب یلدا» فرستادن «خونچه چله» از سوی داماد بـه عنوان هدیـه زمستانی به منظور عروس است. درون این خونچه به منظور عروس پارچه، جواهر، کله قند و 7 نوع مـیوه مثل گلابی، هندوانـه، خربزه، سیب و به با تزئینات خاصی فرستاده مـی شود.

جشن انار

     مردم بخش «طارم» اواخر شـهریور یـا اوایل مـهر ماه درون یک روز معین، دسته جمعی بـه مزارع انار مـی روند و با نواختن دایره یـا سرنا و دهل، شروع بـه چیدن انار مـی کنند. که تا پیش از این روزی حق چیدن انار را ندارد.

جشن فندق

      «الموت» از مناطقی هست که بیشتر بـه کشت فندق اختصاص دارد. درون بسیـاری از روستاهای این ناحیـه، درون اواسط مرداد ماه جشن فندق برپا مـی شود. اهالی روستا درون روز معینی با هم بـه مزارع مـی روند. درون ابتدا شخصی بـه خواندن اشعاری بیشتر بـه صورت بداهه مـی پردازد و دیگران تکرار مـی کنند. سپس همـه شروع بـه چیدن فندق مـی کنند. دوشیزگانی کـه نامزد شده اند، به منظور همسران خود از هسته فندق گردنبند درست مـی کنند و به آن «گلوانـه» مـی گویند. آن ها این گردنبند را درون فصل زمستان بـه شوهران خود هدیـه مـی دهند.

جشن تیرگان

     این جشن همان جشن تیرگان ایران باستان است، کـه در روز سیزدهم تیرماه برگزار مـی شود. بـه این ترتیب شخص خوش قدم، صبح زود بـه خانه دعوت مـی شود که تا با تکه چوبی از درخت «داغ داغان» بـه کیسه های گندم، آرد ، حبوبات و... بزند که تا به آن ها برکت بدهد. او هم چنین با چوب بـه اعضای خانواده مـی زند که تا سلامت بمانند. درون حین انجام مراسمـی نباید صحبت کند. درون شب سیزده تیر ماه مراسم شال اندازی انجام مـی شود. درون این روز پاشیدن آب را بـه یکدیگر خوش یمن مـی دانند.

نوروز

     مردم استان قزوین مانند مردم دیگر مناطق ایران، از اوایل اسفندماه خود را به منظور برگزاری مراسم سال نو آماده مـی کنند. آن ها همراه خانـه تکانی و نظافت، بـه خانـه تکانی دل های خود مـی پردازند و در روز عید با چیدن سفره های رنگین، پذیرای مـیهمانان خود مـی شوند. آن ها درون سفره های پارچه ای قلمکار و ظروف رنگارنگ بلوری، انواع شیرینی های خانگی، انجیر، آلبالوی خیس شده، نخود، کشمش و نقل و نوعی توت را کـه با خمـیر پودر پسته و بادام درست مـی کنند، مـی چینند و به مـیهمانان تخم مرغ رنگ شده (با پوست پیـاز) عیدی مـی دهند. امروزه از روز اول عید، دید و بازدیدهای خانوادگی آغاز مـی شود و تا قبل از 13 بـه در پایـان مـی گیرد.

نوروزی خوانی

     نوروزی خوانی یکی از مراسم مربوط بـه روزهای پایـانی سال هست و جزئی از مراسم استقبال نوروز بـه شمار مـی رود. نوروزی خوان ها بیشتر از اهالی روستاهای منطقه «الموت» و «طالقان» هستند؛ آن ها درون دسته های 2 تا 4 نفره، درون کوچه و خیـابان بـه راه مـی افتند و با خواندن اشعار کوتاه و بلند، طلیعه سال نو را بـه مردم مژده مـی دهند و بیت یـا 2 بیت دیگر را، 2 نفر دیگر پاسخ مـی دهند. ساکنان منازل با شنیدن صدای نوروزی خوان ها، بـه استقبال آن ها رفته و با پول و شیرینی از آن ها پذیرایی مـی کنند.

سیزده بدر

      در روز 13 فروردین، مردم بـه طبیعت مـی روند و دور هم جمع مـی شوند و به شادی مـی پردازند و نیز رسم هست که هر کنار رود برود و 7 سنگ کوچک را بـه نیت رفع و دفع بلا و بیماری بـه داخل آب پرتاب کند و ان دم بخت سبزه گره بزنند. درون پایـان نیز سبزه ها را بـه آب انداخته و به خانـه های خود بازمـی گردند.

خواستگاری
 

      در این مراسم مادر و چند تن از خانم های خانواده داماد بـه دیدن مـی روند. اگر پسندیدند درون جلسه بعد داماد را با خود مـی برند. چنان چه داماد هم را پسندید مادر او هدیـه ای را کـه به آن نشانـه مـی گویند، بـه خانواده مـی دهد.

چمچه خاتون

      چمچه خاتون از دیگر رسوم باران خواهی است. درون این مراسم درون یک قدح آب ریخته بـه پشت بام مـی برند و به وسیله یک چمچه، کم کم آب را از قدح بـه طرف آسمان مـی پاشند.

مناسبت های رمضان درون فرهنگ مردم قزوین

     واژه رمضان از ریشـه «رمض» بـه معنای شدت تابش خورشید بر سنگریزه هست .

ماه رمضان نـهمـین ماه از ماه های قمری و بهترین ماه سال هست . مـی گویند چون بـه هنگام نامگذاری ماه های عربی ، این ماه درون فصل گرمای تابستان قرار داشت، ماه «رمضان» نامـیده شد، ولی از سوی دیگر ، « رمضان » از اسماء الهی هست . این ماه ، ماه نزول قرآن و ماه خداوند هست و شب های قدر درون آن قرار دارد. درون این ماه درهای آسمان و بهشت گشوده و در های جهنم بسته مـی شود. و به عبادت درون یکی از شب های آن ( شب قدر) بهتر از عبادت هزار ماه است.

     آداب و رسوم ماه مبارك رمضان یكی از مباحث مـهم فرهنگ مردم هست كه بـه واسطه قدمت خود، از قداست ویژه ای برخوردار است. متأسفانـه درون زندگی شـهری و ماشینی، بسیـاری از این سنت‌های زیبا بـه بوته فراموشی سپرده شده اند و بسیـاری دیگر نیز كم رنگ تر شده اند و از آنجا كه این رسوم زمـینـه ساز همبستگی درون جامعه بـه ویژه درون مـیان مردم مسلمان استان قزوین است، اهمـیت فراوانی دارد.

در هر گوشـه ی از جهان كه مسلمانی هست ماه رمضان درون ظرف فرهنگ بومـی آن منطقه قرار مـی گیرد و آن چنان با سنت های محلی خو مـی گیرد كه بـه سختی مـی توان ماه رمضان را تنـها یك مراسم دینی دانست.

     سنت روزه داری درون تلفیق با فرهنگ و سنت های اجتماعی درون هر جامعه ی شكلی خاص بـه خود گرفته است

     روزه‌داری درون ایـام معینی از سال بـه عنوان یك آموزه دینی، سنتی هست كه درون ادیـان آسمانی و حتی درون ایران باستان درون طول تاریخ بـه چشم مـی‌خورد.

     البته این فریضه بـه عنوان یكی از فروع دین، درون بین مسلمانان از ویژگی‌های خاص و برجسته برخوردار بوده و در طول تاریخ بعد از ظهور اسلام نیز با حفظ اصالت و جوهره خود درون نزد اقوام و شـهرهای مختلف با آداب و رسوم و سنت‌های اجتماعی خاصی انجام مـی‌شده است.

     بـه انگیزه حلول ماه مبارك رمضان و آغاز ماه تزكیـه روح و جان،از نیمـه شعبان جنب و جوش خاصی به منظور به پیشواز رفتن ماه رمضان درون مـیان مردم مسلمان استان قزوین مشاهده مـی‌شود و مسلمانان به منظور انجام فرایض دینی این ماه آماده مـی‌شوند، از جمله مـی‌توان بـه این موارد اشاره داشت:

خانـه تکانی

     قبل از فرارسیدن این ماه، این خطه از مـیهن اسلامـی، بـه زدودن آلودگی از چهره خانـه و محله خویش مـی‌پردازند، درواقع با نظافت و خانـه تكانی بـه پیشواز بهار قرآن مـی‌روند که تا بتوانند با فراغت و آسودگی خیـال بـه انجام تكالیف دینی خویش بپردازند.پاكیزگی تنـها بـه محیط خانـه محدود نگشته و پیر و جوان با طیب خاطر درون نظافت اماكن عمومـی‌ محله خود مشاركت مـی‌كنند و مساجد و حرم امام زاده ها و تكایـا را جهت برگزاری مراسم گوناگون ماه رمضان آماده مـی‌سازند..در امر نظافت شخصی نیز، همگان اهتمام مـی‌كنند

 

 

تهیـه مایحتاج رمضان

     در گذشته، تهیـه مایحتاج ماه مبارك رمضان با جدیت تمام انجام مـی‌گرفت، زیرا درون این ماه كسب و كار تقریباً متوقف مـی‌شود و مردم بیشتر از هر كاری بـه عبادت مـی‌پردازند و لازم بود كه مردم مایحتاج خود را قبل از ماه مبارك تهیـه كنند که تا بتوانند با آسودگی درون مجالس ویژه این ماه شركت نمایند.

 

تشخیص وقت سحر

     یكی از آداب و رسوم استحبابی قزوینی‌ها، "رویت هلال ماه" درون آخرین غروب ماه شعبان و همزمان با شب اول ماه رمضان هست كه دیدن هلال نازكی از ماه، ورود بـه ماه رمضان و ضیـافت خدا را نوید مـی‌دهد.

از قدیم الایـام، به منظور بیدار شدن درون سحرهای ماه مبارك رمضان و تشخیص وقت دقیق سحر و انجام اعمال مخصوص از وسایل و روش‌های گوناگونی استفاده مـی‌كردند. بعضی از این روش‌ها امروزه نیز متداول و برخی منسوخ شده اند. از جمله شناختن ستارگان و محل و جای آنـها درون آسمان، بانگ خروس، روشن كردن چراغ‌هایی درون نقاط مرتفع شـهر و گلدسته مساجد، صدای طبل و ظروف فلزی ، صدای مناجات از گلدسته‌های مساجد، جار كشیدن درون كوچه‌ها ، كوبیدن دیوار همسایـه و غیره از روش‌های پیشین بوده و امروزه مردم بـه وسیله زنگ تلفن و ساعت شماطه دار و رادیو و تلویزیون متوجه زمان دقیق سحر مـی‌شوند.

 

کلوخ اندازان

     در گذشته ، یك روز قبل از ماه رمضان، مراسم كلوخ اندازان درون چند شـهر ایران انجام مـی گرفت، کـه در قزوین بـه « گل خندانی» معروف بود. درون این روز مردم هر شـهر یـا روستا بـه گردشگاههای اطراف شـهر یـا روستای خویش مـی‌رفتند و انواع خوراك‌ها و غذاها بـه همراه خود مـی‌بردند و ضمن دور هم نشستن بـه تعریف قصه ، سرگذشت ، تفریح و انجام بازی مـی‌پرداختند و این روز را با خرمـی ‌و شادی بـه پایـان مـی‌رساندند.در این مناسك بـه نوعی افراد روح و جسم خود را آماده مـی‌كردند، زیرا علاوه بر تفریح و شادمانی كه باعث تقویت روحیـه افراد مـی‌شد، غذاهایی هم كه درون این روز تناول مـی‌شد، از انرژی برخوردار بود

شب نشینی

    یكی از مراسمـی ‌كه درون گذشته رونق بیشتری داشت و امروزه كم و بیش اجرا مـی‌شود، دیدار از دوستان و آشنایـان بعد از افطار است.

     درون این مجالس افراد فامـیل و یـا دوستان دور هم جمع مـی‌شوند و ضمن تناول شب چره با خواندن ابیـاتی از دیوان سعدی یـا حافظ و یـا داستان گویی و اجرای بازی بـه شب نشینی مـی‌پردازند. از جمله درون روستای لهران طالقان صاحبخانـه با تنقلات یـا شب چروز از مـهمانان پذیرایی مـی‌كند و با بازی شبیـه گل یـا پوچ آنـها را سرگرم مـی‌كند و اگر فصل زمستان باشد، همگی دور كرسی مـی‌نشینند و از گرمای مطبوع آن لذت مـی‌برند.

     مردم قزوین درون شب‌های قدر نیز با برپایی آیین‌های ویژه از قبیل شركت درون محفل‌های معنوی نیـایش و دعا فرج، جوشن صغیر و كبیر، ابوحمزه ثمالی، جامعه كبیره، اقامـه نمازهای یكصد که تا هزار ركعتی و نماز هفت قل هوالله، حضور درون مساجد و تكیـه‌ها و سرگرفتن قرآن درون شب‌های قدر بـه راز و نیـاز مـی‌پردازند. خواندن سوره‌های عنكبوت، روم، دخان بویژه قدر از باورهای دینی مردم این استان هست كه درون این شب‌ها انجام مـی‌شود.

     یكی از سنتهایی كه هنوز نیز درون گوشـه وكنار شـهر قزوین مشاهده مـی‌شود برپایی جشن و شادی درون شب بیست و هفتم ماه رمضان و شب قتل ابن ملجم مرادی است. دراین شب پیرمردان و جوانان با برپایی محفل سرور که تا هنگام سحر بـه خوردن تنقلات و شیرینی و شربت مـی‌پردازند. خوردن كله‌پاچه همراه با سیر پخته درون سحر و نوشیدن چای زیـاد پایـان بخش این جشن است.

     حلیم، شله زرد، آش دوغ، آش رشته، شیربرنج، قورمـه سبزی، فرنی و رنگینك از جمله غذاهایی هست كه بانوان این استان به منظور افطار و سحری خانواده طبخ مـی‌كنند.  نان چایی، قاق، شیرمال، دیماج نیز از دیگر خوراكی‌هایی هست كه درون این ماه مبارك درون قزوین صرف مـی‌شود.

     ولیمـه و افطاری با نیت خیر به منظور مستمندان و بستگان و اقوام علاوه بر عمل بـه آموزه‌های دینی سفارش شده، كدورت و اختلاف‌ها را برطرف و محبت را بیشتر كرده، چون معتقدند لطف خدا بیشتر شامل حال كسانی مـی‌شود كه دل مومن روزه‌دار را شاد مـی‌كنند. توزیع جیره خشك از قبیل برنج، روغن، گوشت و آرد بین افراد و خانواده‌های نیـازمند درون ماه مبارك رمضان بخصوص شب‌های قدراز دیگر آدابی هست كه‌ازسالیـان دور بین قزوینی‌های اصیل رایج بوده‌است.

     آنچه مـی‌توان درون مجموع از این آداب و رسوم نتیجه گرفت و از آن بـه عنوان كاركردهای اجتماعی ماه رمضان نام برد، این موارد است:

* نظم بخشی بـه رفتار افراد

* تقویت روحیـه همكاری و ایجاد زمـینـه‌های وحدت بخش

* رفع كدورت از مـیان افراد از طریق مراسم آشتی كنان كه توسط ریش سفیدان انجام مـی‌گیرد و به تحكیم اتحاد جمعی مدد مـی‌رساند.